“นาดูน” เป็นอำเภอหนึ่งของ จ.มหาสารคาม อยู่ห่างออกจากตัวจังหวัดประมาณ 64 กิโลเมตร อดีตเคยเป็นแหล่งอารยธรรมโบราณที่มีประวัติยาวนาน

สถานที่ตั้งของ อ.นาดูน ในปัจจุบันคือ “นครจำปาศรี” ที่เคยเจริญรุ่งเรืองในสมัยทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 13-15

ปรากฏหลักฐานที่สำคัญ ในปี พ.ศ.2522 มีการขุดพบพระกรุเนื้อดินเผาจำนวนมาก สำคัญที่สุดคือยังพบสถูปสำริดทรงระฆัง ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ 1 องค์ ปัจจุบันนำขึ้นประดิษฐานไว้ในพระบรมธาตุนาดูน เพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้เคารพกราบไหว้บูชา

ในพื้นที่ อ.นาดูน ยังปรากฏหลักฐานที่เป็นโบราณสถานและโบราณวัตถุที่บ่งชี้ว่ามีความเจริญรุ่งเรืองยุคลพบุรี หรือสมัยขอมเรืองอำนาจ อายุระหว่าง พ.ศ.1600-1800 ปรากฏหลักฐานเป็นเทวสถานหลายแห่งที่สร้างด้วยศิลาแลง อาทิ กู่สันตรัตน์ ศาลา นางขาว ตั้งอยู่ในพื้นที่ อบต.กู่สันตรัตน์ และกู่น้อย ในพื้นที่ อบต.พระธาตุ รวมทั้งขุดพบรูปเคารพเทวรูป พร้อมศิลาจารึก เป็นต้น

จึงเป็นหลักฐานที่บ่งชี้ว่าอดีตนครจำปาศรีมีความเจริญรุ่งเรืองมา 2 ยุคด้วยกันคือ ยุคทวารวดี และยุคลพบุรี หรือสมัยขอมอย่างต่อเนื่อง

เพื่อเป็นการให้ความรู้แก่ผู้ที่สนใจศึกษาความเป็นมาของอารยธรรมนครจำปาศรีทั้ง 2 ยุค องค์การบริหารส่วนตำบลกู่สันตรัตน์ อ.นาดูน จ.มหาสารคาม จึงได้จัดสร้าง “พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นกู่สันตรัตน์” ภายในเขตโบราณสถานกู่สันตรัตน์ เทวสถานสมัยขอม อายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์โบราณสถานและโบราณคดี ภายในพิพิธภัณฑ์จัดแสดงโบราณวัตถุสมัยทวารวดี และสมัยขอม รวมทั้งสิ่งของเครื่องใช้ตามวิถีชีวิตคนอีสานจำนวนมาก

โดยใช้พื้นที่ประมาณ 3 ไร่ ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากกรมการท่องเที่ยว กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา จำนวนกว่า 13 ล้านบาท เปิดดำเนินมาตั้งแต่ปี 2556

นายปฐมพงษ์ ไชยพิมพ์ ผอ.กองการศึกษา องค์การบริหารส่วนตำบลกู่สันตรัตน์ อ.นาดูน เปิดเผยความเป็นมาของการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นว่า แนวคิดนี้เกิดขึ้นเนื่องจากในเขตพื้นที่ อบต.กู่สันตรัตน์ เป็นพื้นที่ที่ปรากฏหลักฐานที่เป็นโบราณสถาน ที่สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 18 สมัยลพบุรี หรือสมัยขอม และศาสนสถานหลายแห่ง อาทิ กู่สันตรัตน์ ศาลานางขาว เป็นต้น กรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถาน เมื่อวันที่ 8 มี.ค.2475 ต่อมาเมื่อวันที่ 9-14 มิ.ย.2545 ได้รับงบประมาณ 1,200,000 บาท เพื่อบูรณะขุดแต่งกู่สันตรัตน์และขุดพบโบราณวัตถุ เช่น พระโพธิสัตว์ไพฑูรครุประพา พระวัชรธร พระวัชรปาณีทรงครุฑ พระวัชรปาณีทรงกระบือ พระพุทธรูปนาคปรก พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรสี่กรประทับยืน ประติมากรรมหินทราย เป็นต้น

ปัจจุบันสถานที่แห่งนี้กลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งในเขต อ.นาดูน นอกเหนือจากพระบรมธาตุนาดูน ในแต่ละปีมีนักท่องเที่ยวเข้ามาเที่ยวชมจำนวนมาก

วัตถุประสงค์หลักเพื่อเป็นแหล่งรวบรวมมรดกศิลปวัฒนธรรมที่เป็นโบราณวัตถุอันทรงคุณค่าที่มีมาตั้งแต่อดีตให้คงอยู่คู่กับท้องถิ่นและประเทศชาติ เป็นแหล่งค้นคว้าเกี่ยวกับมรดกทางประวัติศาสตร์โบราณสถานและโบราณคดี และเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางโบราณสถานและทางประวัติศาสตร์ อีกทั้งจะเป็นการสร้างรายได้จากการท่องเที่ยวให้แก่ประชาชนในท้องถิ่น

อย่างไรก็ตาม การบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นกู่สันตรัตน์ยังไม่สมบูรณ์ร้อยเปอร์เซ็นต์ เนื่องจากยังขาดงบประมาณที่จะดำเนินการยกระดับให้เป็นพิพิธภัณฑ์ที่ได้มาตรฐาน แต่ก็ถือเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในการเป็นแหล่งค้นคว้ามรดกทางประวัติศาสตร์ของท้องถิ่นให้กับผู้สนใจ

สำหรับพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นกู่สันตรัตน์ ภายในอาคารมีการแบ่งโซนจัดแสดงออกเป็นหลายส่วน 1.ห้องโบราณวัตถุสมัยขอมมี 11 ชิ้น ที่ขุดพบในเขต ต.กู่สันตรัตน์ อาทิ รูปเคารพพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรสี่กรประทับยืน 2.ห้องแสดงโบราณวัตถุที่เป็นพระกรุพระธาตุนาดูน โดยได้รับอน6ญาตจากกรมศิลปากรให้นำมาจัดแสดงรวม 15 พิมพ์ มีการทำประกันภัยไว้กว่า 6 ล้านบาท และ 3.ห้องจัดแสดงโบราณวัตถุอื่นๆ ที่ชาวบ้านขุดพบนำมาบริจาคให้ อาทิ เครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวันของชุมชน พวกเครื่องจักสาน หม้อ ไห เครื่องมือทำการเกษตร จอบ เสียม กำไล เป็นต้น เป็นการรวบรวมสิ่งของตั้งแต่ยุคก่อนมาจนถึงยุคปัจจุบัน

นอกจากนี้ ยังมีการจัดแสดงภาพถ่ายและข้อมูลอารยธรรมสมัยทวารวดีและสมัยขอม ให้ผู้สนใจที่มาเยี่ยมชมได้ศึกษาความเป็นมา ที่สำคัญคือมีพระบรมฉายาลักษณ์ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรกู่สันตรัตน์ โบราณสถานสมัยขอมแห่งนี้ในปี พ.ศ.2514 รวมทั้ง สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ เสด็จพระราชดำเนินมาที่แห่งนี้เช่นกัน

กู่สันตรัตน์จึงมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเป็นอย่างมาก

จึงขอเชิญชวนพุทธศาสนิกชนที่เดินทางนมัสการพระบรมธาตุนาดูน อย่าลืมแวะเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นกู่สันตรัตน์ เปิดให้ชมฟรีทุกวันไม่มีวันหยุด

ได้รับความรู้ถึง 2 อารยธรรมทั้งทวารวดีและขอม

เชิด ขันตี ณ พล